Eser Adı | Aya Yorgi Kilisesi |
Türü | Kilise |
Dönemi | Osmanlı |
Şimdiki Durumu | Koç Üniversitesi AKMED Kaleiçi Müzesi’nin Bir Bölümü |
Yapım Tarihi | 1863 (yeniden inşaası, onarım?) |
Yaptıran | Kapı yazıtında Hristiyan cemaatin yardımlarıyla yapıldığı yazılıdır. |
Yer / Adres | Barbaros, Kocatepe Sk. No:22, 07100 Muratpaşa/Antalya |
Dikdörtgen planlı, doğu-batı doğrultulu tek nefli tonoz örtülü ve genel görünümüyle Akdeniz mimarisinin özellikleri taşıyan kilisenin cenneti simgeleyen tavanı mavinin farklı tonlarında yalın kalem işi ve alçı bezeklerle süslüdür.
Naosa girişi sağlayan yuvarlak kemerli kapıları güney ve kuzey cephede yer alır. Güney ve kuzey cephelerde dört adet altta; beş adet üstte pencere bulunur. Güney cephede yer alan kapı kemerinin üst kısmı üç kademeli olarak düzenlenmiş olup kemer alınlığı iki yandan içe doğru daralmakta ve ortada sivri bir kemer ile sonlanmaktadır. Alınlık kısmında, ortada, mızrakla ejderhayı öldüren atlı Aziz Georgios (Aya Yorgi), atın sağrısında bir çocuk figürü taşımakta, yanlarda daha alt seviyede simetrik olarak yerleştirilmiş iki melek figürü yer almaktadır. Alınlığın en üst kısmında dokuz satırlık Karamanlıca inşa kitabesi yazılıdır:
“Baş Rahip Kaisarios, Tuzcuoğlu ve Ustası Nikolaos Köseoğlu, Baş Presbyteros Klemis, Epitrepos Hacı Strati Döneminde.
Bu Aziz Georgios Kilisesi evvel ezel var idi. Harap olacağından Antalya’da bulunan Hristiyanların yardımlarıyla yapılmıştır.
Büyük Şehit Aziz Georgios 1 Ocak 1863”
Kuzeydeki mermer kapı güney kapı ile benzerlik göstermekle birlikte, kemer alınlığı iki basamaklı profille içe doğru daralmakta ve yükselmekte ortada ise yuvarlak kemer ile sonlanmaktadır. Gene, ortada mızrağıyla ejderhayı öldüren Aziz Georgios, çevresine ise Serafim melekleri ile floral motifler yerleştirilmiştir. Aziz Georgios figürünün altında iki melek ve haç kabartması ile Karamanlıca iki satır halinde “Büyük Şehit / Agios Georgios / 1863” yazısı yer alır.
Doğu cephesinde yarım daire planlı bir apsis ve merkezine yerleştirilmiş bir adet pencere bulunur. Tek nefli naos toplamda 22 adet pencere ile aydınlatılmaktadır. Naos’un batısında, dış cepheden girişi sağlayan yapının kuzeybatı köşesine yerleştirilmiş döner bir merdivenle ulaşılan bir galeri (gynekaion/kadınlar mahfili) yer alır. Naosa bakan kısmı ahşap parmaklıklarla sınırlanmış olup toplamda dört pencereyle aydınlatılmaktadır.
Kuzey cephede yarım daire şeklinde düzenlenmiş ambon zeminden çok daha üst kota yerleştirilmiştir. Bu bölüme ise niş içine yeleştirilmiş bir merdivenle ulaşılmaktadır. Kuzey köşesinde yuvarlak kemerli bir niş bulunmaktadır.
Günümüzde tamamen sıvalı ve boyalı olan yapı kesme taştan inşa edilmiş olup, üstü bağdadi çatıyla örtülüdür. İçten beşik tonozlu bir yapıya sahip çatı dıştan kiremit çatı ile örtülüdür.
1920’li yıllardaki nüfus mübadelesinin ardından cemaatini tümüyle kaybeden kilise, bir dönem depo olarak kullanılmış ve zamanla bazı eklentiler yapılmıştır. İlerleyen yıllarda harap hale gelen kilisenin özgün ahşap elemanları da yok olmuştur. Bina, 1991’de Suna ve İnan Kıraç tarafından satın alınmış ve restorasyon çalışmalarının ardından 1996’da Kaleiçi Müzesi’ne dahil edilmiştir. O tarihten sonra yapıya sergi salonu işlevi kazandırılarak ziyarete açılmıştır.
Kaleiçi’ndeki beş Ordodoks Rum kilisesinden biri olan Aziz Georgios (Aya Yorgi) Kilisesi Antalya’nın yakın tarihi ve etnografyasından izler taşıması bakımından önemlidir.
R. M. Riefstahl, Cenubi Garbi Anadolu’da Türk Mimarisi, İstanbul 1941, 71-72.
G. Pechlivanidis, Attaleia kai Attaleiotes, Ekdoseis Atlantis – Atina (1989) = (Πεχλιβανίδης, Γιώργος (1989). Αττάλεια και ατταλειώτες. Αθήνα: Ατλαντίς).
Ü. Muşkara, “Aya Yorgi (Agios Georgios) Kilisesi”, Batı Akdeniz Mimarlık, 10, Ocak 1999.
C. Ekin, Karamanlıca (Grek Harfli Türkçe) Kitâbeli Kiliseler, Ankara Üniversitesi, SBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2019, 34-44.
A. Durukan, “Yeniden İşlevlendirilmiş Anıtsal Yapılarda Deneyim Odaklı Tasarım: Antalya Kaleiçi ve Balbey Örneği.” Mediterranean Journal of Humanities 10, 2020, 204.
E. Tay, “Tanzimat Sonrası Antalya Sancağı’nda Kilise İnşaları”, Erciyes Akademi, 2022, 36(2), 796-800.